Montrö'de kritik 19. madde! Iste Türkiye'nin yetkileri
Son günlerde 9 Kasim 1936'da yürürlüge giren Montrö Bogazlar Sözlesmesi gündemde. Bakan Akar da açiklamasinda 19, 20 ve 21'inci maddelere vurgu yapti. Sözlesmenin 19. maddesine göre, Türkiye herhangi bir savasin tarafi degilse savas gemileri Bogazlarda tam bir geçis ve gidis gelis özgürlügünden yararlanabilir. Bununla birlikte, savasan herhangi bir devletin savas gemilerinin Bogazlardan geçmesi yasak olacaktir. Iste 3 kritik maddenin detaylari ve Montrö'nün Türkiye'ye sagladigi hak ve yetkiler.
Rusya Devlet Baskani Vladimir Putin, 24 Subat sabahi dünyayi ayaga kaldiran saldiri emrini verdi. Rus ordusu birçok noktadan Ukrayna'ya girdi. Baskent Kiev basta olmak üzere, neredeyse tüm yerlesim noktalarinda patlama sesleri duyuldu.
Rusya'nin Ukrayna'ya saldirilarinda 6. güne girildi...
Ukrayna sehirlerinden bomba ve siren sesleri yükselirken, dünyadan Rusya'ya tepki ve yaptirim, Ukrayna'ya destek açiklamalari geliyor.
Bu süreçte Montrö Bogazlar Sözlesmesi de gündemden düsmedi. Peki, Türkiye sözlesme hakkinda hangi açiklamalari yapti, sözlesmenin hükümleri neler?
'Bütün ülkeleri uyardik, hükümleri uyguluyoruz'
Önce TBMM Baskani Mustafa Sentop, Ukrayna saldirisinin dünyayi etkileyebilecek bir soruna dönüsme riski tasidigini vurguladi ve Türkiye'nin Montrö Sözlesmesi hükümlerini takip ettigini ve harfiyen riayet edecegini söyledi.
Ardindan Disisleri Bakani Mevlüt Çavusoglu da konuyla ilgili açiklama yapti. Türkiye'nin sözlesmeyi tüm maddeleriyle beraber bu kritik süreçte uygulayacagini anlatti.
Bakan Çavusoglu, 'Çatisma ortaminda kiyidas olan, olmayan bütün ülkeleri Karadeniz'den savas gemisi geçirmemesi konusunda uyardik. Su ana kadar böyle bir geçis olmadi, biz Montrö hükümlerini uyguluyoruz' dedi.
'Montrö'yü kullanma kararindayiz'
Cumhurbaskani Recep Tayyip Erdogan, dünkü Kabine Toplantisi sonrasi Rusya-Ukrayna krizine iliskin açiklama yapti, Montrö'yü kullanma kararinda olduklarini söyledi.
'Bu süreçte baris ve istikrarin temini için çok yönlü diplomatik girisimlerimizi kesintisiz sürdürdük, sürdürüyoruz. Rusya'nin Ukrayna topraklarina yönelik saldirisini kabul edilemez görüyor, Ukrayna yönetiminin ve halkinin verdigi mücadeleyi takdir ediyoruz.
Montrö Sözlesmesi'nin Bogazlardaki gemi trafigi konusunda ülkemize verdigi yetkiyi, krizin tirmanmasinin önüne geçecek sekilde kullanma kararindayiz. Kendi milli çikarlarimizdan elbette ödün vermeyecegiz ama bölgesel ve küresel dengeleri de ihmal etmeyecegiz. Ülkemizin son dönemdeki tüm sinamalar gibi Karadeniz'in kuzeyindeki krizi de selametle atlatacagimizdan kimsenin süphesi olmasin.'
Türkiye'ye savasta kisitlama uygulama hakki verildi
TRT Haber'in derledigi habere göre, gelismeler, gözlerin yeniden 1936'da imzalanan Montrö Bogazlar Sözlesmesi'ne dönmesine neden oldu.
Türkiye'nin Istanbul ve Çanakkale Bogazlarinda egemenlik haklarini düzenleyen sözlesme, aslinda Bogazlar üzerinde yaklasik 300 yildir yürütülen girisimlerin son halkasini olusturuyor.
Bati Avrupa ülkeleri ve Rusya'nin tehditleri dogrultusunda Bogazlar politikasini yenileyen Osmanli Devleti, Birinci Dünya Savasi'ndan maglup çikmasi sonucu Sevr Antlasmasi'yla Bogazlarin yönetimini Ingiltere, Fransa, Italya ve Japonya'nin basi çektigi bir komisyona birakti.
Kendi bayragi ve bütçesi bulunan komisyon, Bogazlarin güvenligini de saglayacakti. Ancak Türk ordusunun Kurtulus Savasi'ni kazanmasiyla Çanakkale ve Istanbul Bogazlarinin kontrolü 1923'te Bogazlar Sözlesmesi'yle Milletler Cemiyeti'ne bagli Türkiye baskanligindaki Uluslararasi Bogazlar Komisyonu'na devredildi.
Baris zamaninda sinirlama olmaksizin askeri ve ticari gemi geçisine izin verilen bu dönemde, Türkiye'ye sadece 'savasta' kisitlama uygulama haklari tanindi.
Montrö neleri kapsiyor?
Montrö'ye göre, Karadeniz'e kiyidas olmayan devletlerin askeri gemileri ile bunlara yardimci deniz araçlari, sözlesme sartlarini yerine getirmek kaydiyla Bogazlardan serbestçe geçme hakkina sahip.
Sözlesmede geçis için belirtilen sartlarin basinda ise gemilerin tonaji ile Karadeniz'de kalis süreleri gibi sinirlamalar bulunuyor.
Türk Bogazlarindan bir gün içinde geçecek askeri gemilerin kiyidas olsun ya da olmasin toplam tonajinin 15 bin tonu asmamasi gerekiyor.
O ülkelerin savas gemileri 21 günden fazla kalamiyor
Sözlesmede uçak gemilerine iliskin bir madde bulunmazken, bu gemiler yapilari geregi uygulanan tonaj sinirini astigi için Bogazlardan geçerek Karadeniz'e giremiyor.
Ilke olarak, yabanci ülke denizaltilari Türk Bogazlarina giremiyor. Kiyidas ülkeler ise siparis edilmis denizaltilarini teslim almak ya da onarima göndermek ve getirmek için Bogazlari kullanabiliyor.
Sözlesmeye göre, ne sebeple olursa olsun Karadeniz'e kiyidas olmayan ülkelere ait savas gemileri bu denizde 21 günden fazla kalamiyor.
Hulusi Akar 3 maddeye vurgu yapti
Milli Savunma Bakani Hulusi Akar, Kabine Toplantisi sonrasinda gazetecilerin gündeme iliskin sorularini yanitladi.
'Karadeniz'in bir rekabet alanina dönüsmemesi için gayret gösteriyoruz' diyen Akar, Montrö Bogazlar Sözlesmesi'nin 19, 20 ve 21. maddelerine vurgu yapti.
'Karadeniz'e en uzun kiyisi olan ülke olarak bu anlayisi bir ilke seklinde muhafaza ettik. Tüm görüsmelerimizde Türkiye olarak Karadeniz'deki barisin, huzurun, güvenli ortamin devam etmesi için gayret gösterdik. Bugüne kadar yaptigimiz gibi Montrö Bogazlar Sözlesmesi'nin 19, 20, 21'inci maddelerinin uygulamasini sürdürecegiz.'
19, 20, 21'inci maddeler neyi anlatiyor?
'Türkiye savasin tarafi degilse ne olur?'
Sözlesmenin 19. maddesine göre, Türkiye herhangi bir savasin tarafi degilse savas gemileri Bogazlarda tam bir geçis ve gidis gelis özgürlügünden yararlanabilir.
'Savas zamaninda, Türkiye savasan degilse, savas gemileri 10. maddeden 18. maddeye kadar olan maddelerde belirtilen kosullarla ayni kosullar içinde, Bogazlarda tam bir geçis ve gidis-gelis (ulasim) özgürlügünden yararlanacaklardir. Bununla birlikte, savasan herhangi bir devletin savas gemilerinin Bogazlardan geçmesi yasak olacaktir.'
'Türkiye savasin tarafi ise diledigi gibi davranir'
Sözlesmenin 20. maddesine göre, Türkiye savasin tarafi ise savas gemilerinin geçisi konusunda Türk hükümeti tümüyle diledigi gibi davranabilecek.
'Türkiye savas tehlikesiyle karsi karsiya kalirsa ne olur?'
21. madde ise sunlari anlatiyor:
'Türkiye, kendisine karsi savas tehlikesiyle karsi karsiya kaldiginda ise muharebenin tarafi oldugu durumda geçerli olan sartlari uygulayabilir.
Ancak Türkiye'nin bu yetkisini kullanmadan önce Bogazlardan geçmis olan savas gemileri, baglanti limanlarina geri dönmek için tekrar Bogazlardan geçis yapabilir.
Bu tehdit durumunun ortaya çikip çikmadiginin takdiri Türkiye'ye ait olsa da bu olasiligi kullandigi zaman, durumu Montrö'ye taraf ülkelere ve BM Genel Sekreterligine bildirmek zorunda.
Bununla birlikte BM Güvenlik Konseyi, Türkiye'nin bu takdirinin hakli olmadigina üçte iki çogunlukla karar verirse ve Montrö'yü imzalayan taraflarin çogunlugu da bu görüste ise Türkiye, baris zamani için öngörülen durumu uygulamak zorunda.'
