Dünya Saglik Örgütü (DSÖ)
Hava kalitesi standartlari ve kriterlerini içeren “Yeni Küresel Hava Kalitesi Kilavuzlari”ni (AQG) açikladi. DSÖ, 15 yilin ardindan güncelledigi hava kirliligi kilavuzlarinda önerilen standartlar yakalandigi ve kriterlere uyuldugu takdirde her yil küresel olarak milyonlarca ölümün ve PM 2.5 olarak bilinen ince partiküllerle baglantili ölümlerin yaklasik yüzde 80'inin önlenebilecegini belirtti. DSÖ hava kirliligi kilavuzlariyla ilgili yaptigi açiklamada, 2005 yilinda gerçeklestirdigi son küresel güncellemeden bu yana hava kirliliginin saglik durumunu nasil etkiledigini gösteren bulgularda belirgin bir artis gözlendigini ifade etti. Açiklamada ayrica, hava kirliliginin, iklim degisikliginin yani sira insan sagligina yönelik en büyük çevresel tehditlerden biri olduguna dikkat çekildi. Kilavuzlarin hava kirliliginin daha önce düsünülenden daha düsük seviyelerde bile insan sagligina verdigi zararin kanitlarini net bir sekilde sundugu ve hava kalitesi için yeni seviyeler önerdigi aktarildi. Hem bu nedenle hem de kanitlarin sistematik bir incelemesinden sonra DSÖ’nün hava kalitesi kilavuzunun yeni degerlerinin asilmasinin saglik için önemli risklerle iliskili oldugu konusunda uyarida bulunarak tüm kilavuz degerlerini daha düsük degerlerde olacak sekilde yeniden düzenledigi ifade edildi. Bu yeni degerlere bagli kalmanin milyonlarca hayati kurtarabilecegi vurgulanarak, her yil hava kirliligine maruz kalmanin 7 milyon kisinin erken ölümüne ve milyonlarca saglikli yasam yilinin kaybedilmesine neden oldugu aktarilarak, çocuklarda da bu sorunun akciger büyümesi ve akciger islevlerinde azalma, solunum yolu enfeksiyonlari ve agir astim seklinde görüldügü belirtildi
Insan Sagligina Yönelik En Büyük Çevresel Tehditlerden Biri
Açiklamaya göre, yetiskinlerde dis mekan hava kirliliginin neden oldugu en yaygin ölüm nedenleri iskemik kalp hastaligi ile inme olurken, kilavuzlar, hava kirliligi temelli diyabet ve beyindeki sinir hücrelerinin islevini engelleyen çesitli hastalik ve durumlar gibi diger etkilere dair kanitlari da ortaya koydu. Bu durumun, hava kirliliginin neden oldugu hastalik yükünü, sagliksiz beslenme ve tütün kullanimi gibi diger önemli küresel saglik riskleri ile ayni seviyeye getirdigi ifade edilen açiklamada, hava kirliliginin iklim degisikliginin yani sira insan sagligina yönelik en büyük çevresel tehditlerden biri oldugu kaydedildi.
Açiklamada, DSÖ'nün yeni kilavuzlarinin hava kalitesini iyilestirme, iklim degisikliginin etkilerini azaltma çabalarina katki sundugu belirtilirken, emisyonlari azaltmanin da hava kalitesini iyilestirecegi vurgulandi. Ülkelerin, bu kilavuz degerlere ulasmaya çalisarak hem sagligi koruyabilecegi hem de küresel iklim degisikligi konusunda destek olabilecegi ifade edilirken, maruz kalmadan kaynaklanan saglik etkileri konusunda en fazla kanitin bulundugu 6 kirletici için olmasi gereken hava kalitesi seviyelerini önerdigi aktarildi. Klasik kirleticiler olarak adlandirilabilecek partikül madde (PM), ozon (O), nitrojen dioksit (NO), kükürt dioksit (SO) ve karbon monoksit (CO) kirleticilerine karsi alinan önlemlerin, diger zararli kirleticiler için de önemli olduguna dikkat çekildi.
Çapi 10 ve 2.5 mikron veya daha küçük partikül madde (PM10 ve PM 2.5) ile iliskili saglik risklerinin özellikle halk sagligi açisindan önemi vurgulanan açiklamada, PM’nin, basta ulasim, enerji, ev, sanayi ve tarim dahil olmak üzere farkli sektörlerde kullanilan yakitlarin yanmasi ile ortaya çiktigi belirtildi. Kilavuzlarin ayrica, hava kalitesi kilavuz degerlerini belirlemek için yeterli nicel kanit bulunmayan birtakim partikül madde türlerinin (siyah karbon/temel karbon, çok ince partiküller, kum ve toz firtinalarindan kaynaklanan partiküller gibi) yönetimine yönelik iyi uygulamalarin da altini çizdigi ifade edildi. Kilavuzlarin, tüm durumlari kapsadigi ve küresel anlamda hem dis hem de iç ortamlara uygulanabilir oldugu kaydedildi.
Açiklamaya göre, özellikle düsük ve orta gelirli ülkelerde büyük ölçüde fosil yakitlarin yakilmasina dayanan büyük ölçekli kentlesme ve ekonomik kalkinma nedeniyle artan düzeyde hava kirliligi yasanirken, hava kirliligine maruz kalmadaki esitsizlikler dünya genelinde artti. Hava kirliligine iliskin küresel degerlendirmelerin, düsük ve orta gelirli ülkelerde görülen hava kirliligi ile en büyük derecede iliskilendirilebilir hastalik yüküyle birlikte, yüz milyonlarca saglikli yasam yili kaybedildigini gösterdigi ifade edildi. Hava kirliligine maruz kalma ne kadar artarsa, hava kirliliginin astim, akciger ve kalp gibi kronik rahatsizliklari olan bireylerin yani sira yaslilar, çocuklar ve hamile kadinlar üzerindeki saglik etkisinin de o kadar arttigi vurgulandi. Hava kalitesinde güçlü politika odakli iyilestirmeler yapilan ülkelerde, hava kirliliginde genellikle belirgin bir azalma görüldügüne dikkat çekildi.
Esit olmayan hastalik yükü
DSÖ Genel Direktörü Tedros Adhanom Ghebreyesus yaptigi açiklamada, 'Hava kirliligi tüm ülkelerde sagliga yönelik bir tehdittir ancak en çok düsük ve orta gelirli ülkelerdeki insanlari etkilemektedir. DSÖ'nün yeni Hava Kalitesi Kilavuzlari, yasamin bagli oldugu hava kalitesini iyilestirmek için kanita dayali ve pratik bir araçtir. Tüm ülkeleri ve çevremizi korumak için savas veren herkesi, kirliligin yol açtigi acilari azaltmak ve hayat kurtarmak için bu kilavuzlari kullanmaya çagiriyorum” ifadelerini kullandi.
DSÖ Avrupa Bölge Direktörü Dr Hans Henri P. Kluge ise kilavuzlarin politika belirleyicilere konu hakkinda saglam kanit ve gerekli araçlar sagladigini belirterek, “DSÖ, milyonlarca ölümün, hava kirliliginin etkilerinden, özellikle bulasici olmayan hastaliklardan kaynaklandigini yillik olarak hesapliyor. Temiz hava, temel bir insan hakki olmanin yani sira saglikli ve üretken toplumlar için gerekli bir kosul olmali. Bununla birlikte, son 30 yilda hava kalitesinde yasanan bazi gelismelere ragmen, milyonlarca insan erken ölmeye devam ediyor ve bu durum çogu zaman en kirilgan ve ötekilestirilmis nüfuslari etkiliyor. Sorunun büyüklügünü ve bu sorunu nasil çözecegimizi biliyoruz. Güncellenmis kilavuzlar, politika belirleyicilere bu uzun vadeli saglik yükünün üstesinden gelmek için saglam kanitlar ve gerekli araçlari sagliyor” dedi.
Önerilen hava kalitesi kilavuz degerlerine ulasmanin yolu
Kilavuzun amacinin, tüm ülkelerin önerilen hava kalitesi seviyelerine ulasabilmesi oldugu belirtilen açiklamada, DSÖ’nün hava kalitesinde kademeli iyilestirmeyi kolaylastiracak kisa vadeli hedefler önerdigi ifade edildi. Mevcut hava kirliligi seviyeleri, güncellenen kilavuzda önerilen seviyelere düsürüldügü takdirde dünya genelinde PM 2.5 olarak bilinen ince partiküllerle baglantili ölümlerin yaklasik yüzde 80'inin önlenebilir hale gelecegi belirtildi. Ayni zamanda, kisa vadeli hedeflere ulasilmasinin en büyük yararinin, ince partiküllerin yüksek konsantrasyonlarda bulundugu ve nüfuslari yüksek olan ülkelerdeki hastalik yükünün azaltilmasi olacagi aktarildi.
